Overcapaciteit blijft grafimediabranche parten spelen

BRANCHE - De grafische sector heeft begin vorig jaar, net als de hele Nederlandse economie, een opleving laten zien. Die is voor het bedrijfsleven en de economie als geheel door gegaan maar lijkt voor grafische bedrijven in de tweede jaarhelft toch weer wat afgezwakt te zijn.

Een aantal grafische bedrijven spreekt echter nog altijd wel van een verbetering van het economisch klimaat. Wel is het zo dat grafimedia ondernemers over het algemeen iets minder optimistisch zijn over 2017 dan hun collega’s in andere bedrijfstakken. Dat zijn de voornaamste conclusies uit het rapport ‘Grafimediabranche economische ontwikkeling 2016’ dat het GOC heeft opgesteld in opdracht van het A&O Fonds Grafimedia. 'Op dit moment lijkt alles in ons land economisch gesproken alleen maar positief te zijn. Dat lees je in ieder geval overal. Maar dat lijkt toch niet helemaal op te gaan voor onze bedrijfstak', zegt Jos Teunen die het rapport elk jaar samenstelt. De door hem verwerkte gegevens zijn grotendeels afkomstig van de Conjunctuur enquête van het CBS. 'Wat de voorspellingen betreft, zet ik daar wel een vraagteken bij. Steeds weer blijkt dat ondernemers daarbij uitgaan van wat er in het recente verleden is gebeurd. Vaak zie je dan dat het uiteindelijke resultaat en de eerder gedane voorspelling niet parallel lopen.'

Orderportefeuille

Dat het met de grafimedia slechter gaat dan met de industrie in het algemeen, blijkt al uit de orderportefeuille. Terwijl het orderniveau bij de industrie als geheel is verbeterd, is bij drukkerijen en andere grafische bedrijven juist sprake van een nieuwe daling. Veel grafische ondernemers hebben nog steeds te kampen met een tekort aan vraag naar hun producten. Juist op dit punt is het verschil met andere bedrijfstakken opmerkelijk groot, signaleert het rapport. Ook de twee jaar geleden ingezette verbetering van de hoeveelheid orders uit het buitenland lijkt vorig jaar al weer tot staan gekomen. Wel is die export voor een groot deel debet aan het – tijdelijke – herstel van begin 2016. Al met al hebben grafici gemiddeld voor minder dan twee maanden werk, terwijl dat bij andere industriële bedrijven vaak ruim drie maanden is. Bij de import en export is voor het eerst onderscheid gemaakt tussen transito – producten die ons land binnenkomen en er zonder verdere bewerking weer uitgaan – en uitvoer van door vaderlandse drukkers en andere grafici vervaardigde producten. Zo’n 25 procent van de uitvoer betreft transito, bijvoorbeeld boeken uit China die via Rotterdam of Schiphol rechtstreeks doorgaan naar buitenlandse afnemers. Het percentage ‘echte’ export – Made in Holland - is de laatste jaren wel gestaag toegenomen. Dat is goed voor de grafische bedrijven, maar slecht voor de grafische handelshuizen, tekent het rapport aan. De totale exportwaarde van grafische producten, inclusief transito, bedroeg in 2015 1,2 miljard euro. Boeken nemen daarvan ruim een kwart voor hun rekening, gevolgd door reclamedrukwerk en catalogi met samen 18 procent en prenten en foto’s met ruim 15 procent. Het grootste deel gaat naar België, gevolgd door Duitsland en Groot-Brittannië.

Prijsontwikkeling

De al in 2010 ingezette daling van de prijzen voor grafische producten is vorig jaar op de binnenlandse markt in versterkte mate doorgegaan. De gemiddelde prijzen voor grafische producten zijn sinds 2008 met zo’n 8,5% gedaald. De aan buitenlandse klanten berekende prijzen verbeterden wel. Dit betekent dat het voor bedrijven aantrekkelijk is geworden om meer actief te worden op de buitenlandse markt. Desalniettemin doen grafische bedrijven minder aan export dan andere ondernemingen. Wat het binnenland betreft heeft de grafimediabranche vergeleken met de industrie met een veel slechtere prijsontwikkeling te maken, ondanks dat ook de prijzen voor industriële producten de laatste jaren onder druk staan.

Overcapaciteit

In de afgelopen jaren is zowel het aantal bedrijven met een te ruime productiecapaciteit als het aantal bedrijven met een te krappe productiecapaciteit toegenomen. Dit duidt erop dat het voor bedrijven moeilijker is geworden hun productiecapaciteit snel aan te passen bij fluctuaties in de omzet. Ondernemers melden daarom regelmatig dat ze met een té krappe capaciteit te maken hebben. Ondanks de terugloop van het aantal bedrijven en de werkgelegenheid en daarmee van de totale productiecapaciteit is de benuttingsgraad van het beschikbare productiepotentieel echter verder gedaald. Dit duidt op een hardnekkige structurele overcapaciteit binnen de branche, ondanks alle reorganisaties en bedrijfssluitingen. Die wordt mede gevoed door het feit dat veel bedrijven nog altijd investeren in vervanging van oude machines en installaties door nieuwe, meer efficiënte apparatuur. 'Die overcapaciteit is ook een al jaren lang heersend probleem. Als je in de geschiedenis duikt, dan zie je dat daar zelfs enkele tientallen jaren geleden net zo over werd geklaagd als nu,' zegt Teunen.

ZZP

Het aandeel ZZP-ers in de branche is ook vorig jaar verder toegenomen. Inmiddels is 54 procent van de bij de KvK’s in het eerste kwartaal geregistreerde 3.235 grafische bedrijven ZZP-er terwijl dat in 2000 nog maar 28 procent was. Die zelfstandigen nemen samen 9 procent van de totale werkgelegenheid voor hun rekening. Als zij buiten beschouwing worden gelaten, dan behoort twee derde van de grafische bedrijven tot het kleinbedrijf, dat wil zeggen minder dan 10 werknemers. Van alle grafische bedrijven is bijna 70 procent drukkerij terwijl prepress en afwerking elk goed zijn voor ruim 16 procent.

Financiën

Het rapport bevat geen gegevens meer over de rentabiliteit, liquiditeit en solvabiliteit van bedrijven omdat het CBS die sinds 2015 niet meer verzameld. Een indicatie is nog wel te vinden is ‘Grafimedia in cijfers’ dat begin dit jaar is gepubliceerd. Daarin staat onder andere dat bijna 43 procent van de grafimedia bedrijven in 2015 een hogere omzet boekte dan in het jaar daarvoor. Bij een derde van de bedrijven bleef de omzet gelijk terwijl 25 procent een daling meldt. De al in 2005 ingezette daling van de omzet is daarmee tien jaar later nog steeds aan de gang. Wat bedrijfsresultaat betreft meldde 53 procent van de bedrijven in het voor-vorige jaar een verbetering, 30 procent een stabilisatie en bijna 17 procent een dalende winst.

Dit artikel kwam tot stand in samenwerking met het KVGO, en staat ook op de website van het KVGO.