Geen echte opvallende pieken en dalen in cijfers 2018

BRANCHE - Het vergt altijd de nodige tijd de context van alle mogelijke cijfers vanuit de branche duiding te geven. Jos Teunen, onderzoeker bij het GOC, stelde in opdracht van het A&O fonds grafimediabranche de cijfers en conclusies samen rondom hetgeen in 2018 is gebeurd. De redactie 'componeerde' de samenvatting.

• Publicatie in opdracht van GOC, leestijd ca. 5 minuten

Verreweg de meeste cijfers zijn afkomstig van het CBS, en door Teunen in onderlinge samenhang gepubliceerd in het boekje 'Grafimediabranche Economische ontwikkeling Rapportage over 2018'. Ondanks 'matige' gemiddeldes zijn er ook wel een paar lichtpuntjes.

Bedrijven

Het aantal bedrijven in de branche blijft dalen. De cijfers in de publicatie zijn van maart 2019, waardoor het beeld rondom de 'grote bedrijven' wellicht wat vertekend is, omdat de situatie van Circle Media Group nog niet is 'meeberekend', want volgens de gepubliceerde gegevens was op dat moment het aantal grote bedrijven met meer dan 100 werknemers nog steeds 20, een getal welke vanaf 2015 stabiel is. Verder zet een daling van het aantal werkzame personen per bedrijf door, willekeurig of dit eenmansbedrijven zijn of bedrijven met medewerkers variërend van 2-99 werknemers. De 'drukst' bezette provincies blijven Noord- en Zuid-Holland, gevolgd door Noord-Brabant en Gelderland.

Oprichtingen, fusies en overnames, opheffingen en faillissementen

Het verloop van bedrijven bleef ook in 2018 zijn 'tol' eisen binnen de branche. Toch is alleen cijfermatig kijken naar de branche niet voldoende om conclusies te trekken in termen als 'goed' of 'slecht'. Het aantal oprichtingen wordt in hoofdzaak bepaald door ZZP'ers. Maar het aantal opheffingen bij die groep is hoger dan het aantal oprichtingen. De groei vlakt dus af. In 2018 is het aantal en het percentage faillissementen echter relatief laag met 20 bedrijven. Maar het effect voor de werkgelegenheid is bij 'opheffen' niet anders. 40 bedrijven met 2-9 werknemers stopten in dat jaar. En daarnaast 5 bedrijven met
10 werknemers of meer.

Werkgelegenheid en werkloosheid

ZZP'ers vormen 14,3% van de totale werkgelegenheid binnen de branche. Het totale aantal werknemers neemt de afgelopen paar jaar met ca. 500 personen af. In de jaren daarvoor was de afname aanzienlijk hoger, dus er lijkt zicht op enige stabiliteit rondom de afname te zijn. Het aantal zelfstandigen daalt minder hard dan werknemers in loondienst. De werkloosheid betrof aan het begin van 2018 ca. 9,8% binnen de branche, aan het einde van dat jaar daalde dat percentage tot 7,1%.

Omzet

Na een zeer lichte toename van de omzet in 2017 ten opzichte van het 100% indexjaar 2015, daalde de index in 2018 tot 97,5%, tot ruim 3,43 miljard euro. De omzet in geld zegt minder dan de afname in het gebruik van papier. Dat liep in gewicht in 2018 aanzienlijk sterker terug dan in de recente jaren ervoor. Qua omzet blijkt december niet meer de absolute topmaand van het jaar te zijn. Oktober en november lijken het licht beter te doen. Volgens Teunen is dat een breuk met de trend uit het verleden.

Import en export

Het is opvallend dat het totale bedrag aan geïmporteerde grafische producties al jaren toeneemt. In 2018 werd voor bijna 928 miljoen euro geïmporteerd, maar daarvan een afnemend aandeel van ruim 191 miljoen buiten de EU. De export was goed voor ruim 1,3 miljard euro, maar wel minder dan in 2017, toen het er nog op leek dat de export zou toenemen. Het rapport laat zeer gedetailleerd zien welke producten qua import en export belangrijk zijn en welke verschuivingen daarin zijn waar te nemen. Bekijk het volledige rapport (PDF) voor de details.

Producentenprijzen

De papierprijzen zijn ten opzichte van indexjaar (100%) 2015 met ruim 5% gestegen. Opvallend is, dat de prijzen voor inkten en toners zijn gedaald. Dat, terwijl in de afgelopen jaren regelmatig melding werd gemaakt van kostenstijgingen. Over drukplaten werd niets specifieks vermeld, maar vanuit de markt was bekend dat ook de kosten voor platen de afgelopen jaren flink stegen, vooral vanwege de afname.

Financiële gegevens

Gegevens over 2018 zijn op dit gebied nog niet bekend. De samenstellers van het boek konden niets anders doen dan de gegevens tot en met 2017 presenteren. Deze worden in het boek zelf volledig uitgewerkt met heel veel details per genoemde post in onderstaande tabel.

Investeringen

Ook op dit gebied ontbreken helaas nog de cijfers over 2018. De investeringen in machines nemen echter al jaren toe. En dat is, ondanks de doorgaans matige gemiddelden in de andere onderzochte kengetallen, een licht positief teken, al is het gemiddelde bedrag met ruim 63.000 euro vrij laag. Dat het bedrag in investeringen in computers afneemt, heeft alles te maken met prijsdalingen in dat segment. Bedrijven kopen steeds vaker consumenten computers, zoals de iMac, daar deze in ruime mate voldoen aan alle hedendaagse eisen om met de belangrijkste Adobe applicaties te kunnen werken. In 2018 blijft vervanging nog steeds het belangrijkste investeringsmotief, maar wordt uitbreiding weer vaker dan in 2017 als motief genoemd.

Conjunctuurbeeld van ondernemers 2018 en preview 2019

De verwachtingen over het eerste kwartaal van 2018 waren hoger gespannen dan in werkelijkheid werd gerealiseerd, in het vierde kwartaal van dat jaar was juist het omgekeerde het geval, door de positievere maanden oktober en november.

Het productieverloop laat min of meer gelijke ontwikkelingen zien, waarbij het eerste kwartaal conform bovenstaande weergave dus ook in werkelijkheid tegenviel ten opzichte van een relatief gunstig vierde kwartaal. Toch is de gemiddelde bezettingsgraad in zijn geheel over 2018 toegenomen ten opzichte van 2016 en 2017, met de 'topscore' van 75,4% in het vierde kwartaal van 2018, maar nog altijd 0,4% 'slechter' dan in het derde kwartaal van het jaar daarvoor.

Toch neemt de bezettingsgraad voor de gehele branche af. Dat blijkt uit onderstaande weergave van de afgelopen 20 jaar. Al is er een kleine opleving te zien aan het einde van de curve in 2019. Maar of dat doorzet is pas volgend jaar te becijferen. Het merendeel van de ondernemers beschouwt de productiecapaciteit binnen hun bedrijf als normaal.

Wat betreft de omzetontwikkeling blijkt alleen in het vierde kwartaal dat een relatief klein deel van de branche te maken had met een omzetafname. Die getallen waren in de eerste negatiever. De overgrote meerderheid gaf aan hun omzetontwikkeling als 'stabiel' te beoordelen. Onderstaande weergave komt ongeveer overeen met de mate van 'orderontvangst' in het afgelopen jaar.

Uit het rapport: 'Het percentage bedrijven dat geen belemmeringen ervaart bij hun bedrijfsuitoefening, is in 2018 iets lager dan in 2017 maar hoger dan in 2016. Gemiddeld ervaart zo’n 35% geen belemmeringen, 65% ervaart deze wel. Als belangrijkste belemmering wordt onvoldoende vraag uit de markt genoemd, als tweede financiële beperkingen en als derde tekort aan arbeidskrachten. Het tekort aan arbeidskrachten komt vanaf het laatste kwartaal in 2017 op en blijft dan gedurende 2018 redelijk stabiel. Het tekort aan arbeidskrachten heeft voornamelijk met de krapte op de arbeidsmarkt te maken, in combinatie met de vergrijzing van het grafische personeelsbestand. Hierdoor ontstaan er meer vervangingsvacatures, terwijl het aanbod van met name geschoold personeel zeer beperkt is. Tekort aan productiemiddelen vormt geen groot probleem, omdat veel bedrijven met een overcapaciteit aan productiemiddelen te maken hebben.

Op het gebied van de concurrentiepositie zeggen verreweg de meeste bedrijven dat deze gelijk is gebleven ten opzichte van voorgaande jaren. Vanaf begin 2017 worden steeds meer grafische bedrijven negatief over de ontwikkeling van het economische klimaat in Nederland. Daarmee werd duidelijk dat het meer positieve beeld over 2016 niet doorzette in 2017. Eind 2017 werden bedrijven echter opnieuw iets positiever over het economisch klimaat, maar begin 2018 valt dit opnieuw sterk terug om gedurende het gehele jaar eerder negatief dan positief te zijn.'

De branche is ondanks alle gematigde cijfers gemiddeld toch positief over het bedrijfsresultaat en zelfs opvallend meer dan in 2017.

Het oordeel over 2019 is nog niet compleet, omdat met name het vierde kwartaal gemiddeld een flinke invloed heeft op het totale beeld van een jaar, maar GOC onderzocht de meest belangrijke kengetallen ten aanzien van het oordeel tot nu toe.

Aan het einde van het jaar een interview met de samensteller van het boek, Jos Teunen. In dat interview zullen de resultaten van 2019 nader worden bekeken, in combinatie met een preview richting 2020.